Over het ‘handboek van populisten’ is al veel geschreven en gesproken. Kort: de leider zet ons, het volk op tegen hen, de elite die het allemaal verpest hebben. Media en rechtspraak worden zwart gemaakt want ze zijn spreekbuis van de elite. Typisch: het hanteren van alternatieve feiten is daily business, zondebokken worden bedacht om de schuld op te schuiven, het leidt uiteindelijk tot autocratische leiderschap en daarmee het einde van de democratie en de fijne samenleving zoals we die kennen. Leerzame informatie, maar je hebt dan nog geen idee wat je kunt doen om een effectief alternatief te bieden.
Mijn aanname is dat veel mensen dat alternatieve geluid willen laten horen. Eén ding is zeker: populisme met populistische technieken bestrijden heeft geen zin. . Ook het willen overtuigen van volgers van populisten met tegenargumenten: zinloos. Boos reageren op tweets of gedrag, het hélpt de populist alleen maar.
Stel het lukt wél om een succesvol alternatief te bieden, wat levert dat je dan op? Als het je lukt, dan betekent het dat je een optimistisch verhaal hebt verteld en een voorbeeld bent waar mensen in geloven. De combinatie gaat vertrouwen geven in een ander toekomstbeeld dan het populistische. Je politieke voorkeur maakt eigenlijk niet eens uit, het gaat over hoe we de dingen doen met elkaar, over vrijheid en met elkaar een fijne samenleving behouden met ruimte voor iedereen. Democratie is hierbij het fundament.
Moet je hiervoor in de politiek gaan? Nee, als je je optimistische verhaal op je werk bij de koffie automaat, verjaardagen, en andere settings weet uit te dragen en er naar handelt, dan draag je al je steentje bij en laat je zien dat er ook andere, hoopvolle wegen naar de toekomst zijn. Het zeer leesbare boekje ‘ Het spel van de populist’ van Bas Erlings gaat hier op in. Ik raad het je van harte aan en ben er zo enthousiast over, dat ik dit blog mede op zijn boek heb gebaseerd. Ik neem je mee langs een viertal inzichten in de mens en zijn relatie tot politieke keuzes, een korte blik op leiderschap en de zes punten uit het handboek voor optimisten dat Bas Erlings heeft opgesteld. Ik sluit af met hoe ik denk dat je verder kunt.
Vier inzichten om mensen in relatie tot politieke keuzes beter te begrijpen.
Inzicht één: Mensen zijn geen rationele, maar emotionele wezens. We denken dat we keuzes rationeel maken, maar feitelijk is dat vaak meer ter onderbouwing van de emotioneel al gemaakte keuze dan een daadwerkelijke afweging. Neem het als gegeven en realiseer je: kiezers trek je met boodschappen die makkelijk ‘vallen’ en blijven kleven in het brein. Beperk je in eerste instantie tot eenvoudige boodschappen die blijven plakken, hanteer metaforen en sluit aan bij wat mensen echt aan het hart gaat. Je moet dit wel kunnen onderbouwen met feiten, maar pas in tweede instantie.
Inzicht twee: De mens heeft een aantal basale behoeften, waarvan je er een aantal in je achterhoofd moet hebben als je hen aan je wilt binden. Als eerste: de eigen kleine cirkel moet veilig en welvarend blijven en ik wil het liefst niets verliezen als veranderingen op til zijn. Ten tweede: We willen bij een groep horen, bij gelijkgestemden en liefst bij winnaars. Daarom werkt het wij/zij denken van populisten zo goed en moet daar wat tegenover gezet worden. Een ‘wij’ die inclusief is, waarbij iedereen die mee wil doen mag aansluiten, een groep die zich juist niét afzet tegen de ándere groep.
Inzicht drie: We willen altijd perspectief op vooruitgang hebben. Als mensen onzeker worden, neigen ze de leider te volgen die zegt voor de onzekerheid een oplossing te hebben. Zorg dus voor een positief verhaal en waarin je uitlegt wat je ogen hebt en dat dat beeld niet 1-2-3 maar stap voor stap behaald gaat worden.
En tot slot, vier: Als het er écht op aan komt kiezen mensen vanuit hun portemonnee: ga ik er wel of niet financieel op vooruit. We willen het misschien niet weten of horen, maar vaak werkt het wel zo.
Samengevat zou je kunnen stellen dat volgers van populisten vaak geen positieve toekomst voor zich zien, waarbij ze denken dat hun kinderen het misschien niet meer beter krijgen dan zij zelf. Dit was jarenlang immers wel zo en ‘nu is er zoveel onzekerheid en gedoe, de overheid heeft zoveel laten liggen en problemen niét opgelost, wie kan dat dan wel voor elkaar krijgen’? Daarom lopen ze achter zogenaamd sterke leiders aan die – met de eerder beschreven populistische tactieken - een betere toekomst beloven.
Leiderschap: wie volgen we het liefst?
Een analyse van Francis Frei laat zie dat er drie vragen zijn die we als mens onbewust stellen als we kijken naar leiders: Vind ik je leuk? Denk ik dat je het kunt? Geef je om mij?
Hieraan kun je nog drie gewilde gedragskenmerken bij goed leiderschap koppelen: Vechten (willen winnen, haar of zijn verhaal willen realiseren); verbinden (je laat me bij je groep horen); en duidelijke normen stellen (weten waar je aan toe bent en het gevoel hebben dat je ‘rustig’ kunt gaan slapen omdat de leider de touwtjes goed in handen heeft).
Leiderschap is dus best complex en als je jezelf een paar leiders voorstelt, dan herken je bovenstaande beschrijving wellicht. En als je voor de spiegel gaat staan, zie je dan ook bij jezelf tekenen van leiderschap die je goed kunt inzetten? Of kunt ontwikkelen (zonder dat je direct een politieke of directiefunctie moet ambiëren)?
Het handboek voor optimisten: Zes lessen die je morgen kunt toepassen.
In mijn persoonlijke frustratie en onmacht over de opkomst van het populisme kwam ik er na enige tijd achter dat ik bijna nooit een alternatief, béter verhaal in de politiek hoorde, vaak alleen maar verontwaardiging. Ik zie de bedreiging van de democratie als realistisch en zocht naar wegen om hier zelf iets tegen te doen. Alleen wil ik wil niet de politiek in en, nog belangrijker, de samenleving maken we samen, in onze eigen buurt of stad. Iedereen zou dus op zijn of haar manier een bijdrage kunnen leveren. Maar hoe dan? Grote dank aan Bas Erlings die voor mij de kwartjes liet vallen met de zes tips om een optimistisch tegengeluid te laten horen.
1 Stop met verdedigen, begin met domineren.
Populisten winnen omdat ze het debat beheersen en als je reageert, helpt hen dat. Wat je aandacht geeft groeit, en wat denk je dat er gebeurt als je jouw verhaal aandacht geeft? Bepaal dus je eigen verhaal en agenda en ga domineren. Dit betekent: Start zelf het gesprek en zorg dat mensen je verhalen van hoop en optimisme horen.
2 Bouw een positief wij-verhaal.
‘Wij’ zijn een inclusieve groep, we sluiten niemand buiten, we keren niemand de rug toe zelfs niet als je een andere opvatting hebt. We bouwen bruggen omdat we weten dat dat het enige is dat helpt om vooruit te komen. Door déze manier van groepsdenken te ontwikkelen en positief te laden, ontstaat er een groep waar mensen bij willen horen, een positieve en optimistische beweging. ‘En zij, die anderen, doen dat allemaal niet. Ze sluiten mensen buiten, jagen angst en mogelijk zelfs haat aan’. Dus inderdaad, wel wij tegen zij, maar dan vanuit optimisme en inclusiviteit.
3 Gebruik emotie in je verhaal, daarna ratio.
Feiten winnen geen verkiezingen, emotie wel. Hoop en angst zijn krachtige drijfveren, maar gebruik hoop. Zorg dat mensen voelen dat je gelijk hebt, vertel verhalen in plaats van feitenoverzichten maar zorg dat je de feiten wel op orde hebt.
4 Breng energie.
Je doet dit door je verhaal te laten voelen als een beweging, een verhaal met hoop, waar mensen bij willen horen omdat ‘hun kinderen het hiermee later weer beter hebben’. En durf dit uit te stralen, wil winnen met dit verhaal. Niet om de beste te zijn en premier te worden, maar omdat je gelooft in de beweging waarmee je mensen van het populisme naar jou toetrekt.
5 Besef dat het om vertrouwen gaat.
Vertrouwen komt met het initiatief en leiderschap dat je toont, hoe klein ook. Denk weer terug aan wat Frei zegt: Vind ik je leuk, denk ik dat je het kunt, geef je om mij? Je verhaal krijgt een gezicht en later een beweging waar mensen bij willen horen. Laat mensen meedoen, spreek met ze en zorg dat ze mede-hoofdrolspeler zijn in je verhaal in plaats van het gevoel te geven dat ze je moeten steunen en dat het daarna vanzelf goed komt. Dat verhaal vertellen en het leiderschap tonen kun je natuurlijk ook samen met anderen doen!
6 Wees niet bang om te kiezen.
Als je een verhaal neerzet, houd er dan rekening mee dat je ook mensen met andere ideeen afschrikt . Je bent geen allemans vriend, immers, je staat ergens voor en niet iedereen zal het met je eens zijn. Spreek je daarom duidelijk uit vóór je positieve verhaal en visie (en dus niet tégen populisten die heel goed weten waar ze voor staan).
Morgen aan de slag?
Ik heb een aantal tips uitgewerkt voor als je morgen aan de slag wilt met een optimistisch verhaal. Zo behouden we samen onze vrijheid, welvaart en welzijn zoals we dat de afgelopen decennia hebben opgebouwd.
1 Geef geen aandacht meer aan populisten, probeer je niet meer op te winden over wat ze nu weer bedacht of geuit hebben. Help jezelf door op zoek te gaan naar iets dat wel een positief verhaal is of sluit je aan bij een beweging waar positieve energie uit komt. Zorg dat je een aantal voorbeelden paraat hebt, dan sta je altijd op voorsprong als iemand een negatieve of haatdragende populistische tweet (uit bezorgdheid!) aan de orde stelt bij de koffie automaat op je werk of op de komende verjaardag.
2 Oefen je luistervaardigheid voor het goede gesprek. Het heeft weinig zin om volgers van populisten te overtuigen van een andere waarheid. Wel heeft het zin om zaadjes te planten voor een ander geluid, dat mogelijk leidt tot een ander inzicht. Dat doe je niet door in discussie of debat te gaan, maar door te luisteren en te vragen naar andermans inzichten. Vertel eens, wat zijn de dingen waar jij je zorgen om maakt? Hoe kijk jij naar onderwerp X? Waar word je blij van? Wat zou er dan nodig zijn om dat te bereiken, in deze buurt? Wanneer zou het idee van X voor jou wel een goed idee zijn? Het gesprek hoeft niet tot een conclusie of actie te leiden. Bedanken voor het fijne, open gesprek is vaak al voldoende.
3 Wat is voor jou een hoopvolle, optimistische toekomst? Hoe ziet die eruit, wat speelt zich er af en welke waarden en normen gelden er? Maak er een hoopvolle visie en verhaal van, waar je makkelijk over kunt vertellen. Dan heb je altijd een positief verhaal in je hoofd en een stip aan de horizon waarover je kunt vertellen.
4 Misschien voel je je geen leider, of durf je het niet, maar wil je toch bijdragen aan een positieve beweging. Sluit je dan aan ergens bij aan! Moet dat dan een politieke partij zijn? Nee, in je eigen wijk, buurt, familie of sportvereniging is vast ook positieve beweging en een positief wij-gevoel te brengen. Bedenk ook dat kleine stapjes ook stapjes zijn, waarmee je met een steen de rivier een beetje verlegt en langzaam maar zeker je cirkel van invloed vergroot. Geef je energie!
Ik hoop dat mijn blog je inspireert en je helpt met hoe je zelf, met kleine stappen, een alternatief tégen populisme en vóór onze democratie kunt bieden en zo misschien net als ik, je frustratie en onmacht wat kunt temperen en omzetten in positieve actie. Echter, als er al een waarheid is, dan is het dat ik de waarheid niet in pacht heb, dus ga vooral ook zélf op onderzoek uit naar aanvullende ideeën. Ik hoor graag je ervaringen.
Belangrijkste (inspiratie) bronnen voor dit blog:
Bas Erlings; Het spel van de populist
Bart Brandsema; Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij – zij denken
Talloze artikelen in Trouw, NRC, New York Times
Podcasts de Spindoctors, Europa draait door; Boekestijn en de Wijk, Amerika in 15 minuten
Interview Francis Frei over leiderschap https://www.youtube.com/watch?v=zFloA9LWVuU
Stephen Covey; De 7 eigenschappen van effectief leiderschap
Kees Pouw, mijn vader die in Amsterdam tijdens de tweede wereldoorlog talloze razzia’s om zich heen heeft mee gemaakt, die zijn joodse buren, vriendjes en vriendinnetjes heeft zien afvoeren en ons heeft geleerd dat dit nooit meer mag gebeuren.
Reactie plaatsen
Reacties